ارزیابی محتوا و ترکیبات شیمیایی اسانس برخی اکوتیپ‌های رازیانه ایران

رازیانه (Foeniculum vulgare Mill) گیاهی از خانوادة چتریان است که علاوه بر استفاده‌های دارویی، در مصارف تغذیه‌ای، تولید مواد آرایشی، عطر‌سازی، معطر‌کردن خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها کاربرد وسیعی دارد. با توجه به اهمیت بالای مقادیر و ترکیبات اسانس، محتوا و ترکیبات شیمیایی اسانس رازیانه‌های ایران بررسی شد. در این مطالعه 50 اکوتیپ رازیانه از مناطق مختلف ایران جمع‌آوری شدند و در مزرعة تحقیقاتی پردیس ابوریحان، دانشگاه تهران، کشت و در سال‌های 1389 تا 1390 مطالعه شد. با تعیین مرحلة 70 درصد خمیری دانه که بیشترین مقدار اسانس قابل استحصال را دارد، محتوای اسانس آن‌ها در 2 سال متوالی و نیز ترکیبات شیمیایی اسانس آن‌ها بررسی شد. نتایج نشان داد که اکوتیپ‌های ساری، قزوین، چاهستان، کلیبر و حاجی‌آباد دیررس (176 روز تا 70 درصد خمیری)، الموت، دماوند، اردبیل، کوهین، گیوی، مغان، خاش، کاشان، مشکین‌شهر، خلخال، مرودشت و فزوه میان‌رس (131 روز تا 70 درصد خمیری دانه) و بقیة اکوتیپ‌ها زودرس (92 روز تا 70 درصد خمیری) بودند. به‌صورت میانگین هر 2 سال، اکوتیپ‌های رزن، فزوه، مرودشت، کاشان، ساری، کلیبر و اراک دارای محتوای اسانس بیش از 5/3درصد (به‌ترتیب با مقادیر 96/3، 69/3، 68/3، 66/3، 65/3، 65/3 و 54/3 درصد) بودند. نتایج بررسی ترکیبات شیمیایی اسانس با دستگاه GC-MASS نشان داد که بیشترین مقدار لیمونن مربوط به اکوتیپ سنندج، بیشترین مقدار فنچون متعلق به اکوتیپ ساری، بیشترین مقدار ترانس آنتول متعلق به اکوتیپ خاش و بیشترین مقدار متیل چاویکول متعلق به اکوتیپ کلیبر است. تأثیر اقلیم منطقة منشأ هر اکوتیپ بر خصوصیات مورد‌مطالعه، مشهود بود.